छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळा – हिंदवी स्वराज्याचा सुवर्ण क्षण

इतिहासातील ६ जून १६७४ हा दिवस महाराष्ट्राच्या आणि संपूर्ण भारताच्या वैभवशाली परंपरेत सुवर्णाक्षरांनी कोरला गेला. रायगडाच्या सिंहासनावर छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला आणि हिंदवी स्वराज्याची औपचारिक स्थापना झाली. हा सोहळा केवळ एका राजाचा राज्यारोहण नव्हता, तर तो होता दडपलेल्या जनतेच्या आत्मअभिमानाचा, सांस्कृतिक पुनरुत्थानाचा आणि स्वातंत्र्याच्या प्रेरणादायी संघर्षाचा गौरव . तुम्ही या सोहळ्याला पुण्यातून Pune To Raigad Fort One Day Trip By Cab या ट्रीप द्वारे सहभागी होऊ शकता.

शिवाजी महाराजांनी स्वराज्याचा पाया रचताना केवळ तलवारीच्या जोरावर नव्हे, तर लोकशाही, प्रशासन, धर्मनिरपेक्षता आणि सामाजिक न्याय या मूल्यांवर आधारित राजकारभार राबवला. गागा भट्टांच्या वैदिक विधींनी, अष्टप्रधान मंडळाच्या स्थापनेने आणि जनतेच्या उदंड उत्साहाने राज्याभिषेक सोहळा ऐतिहासिक बनला. आपण मुंबई मधून Mumbai To Raigad Fort One Day Trip By Cab या ट्रीप द्वारे सहभागी होऊ शकता.

आजही ६ जून हा दिवस ‘शिवराज्याभिषेक दिन’ म्हणून साजरा केला जातो आणि लाखो शिवप्रेमी रायगडावर जमून त्या तेजस्वी घटनेची आठवण ताजी करतात. हे स्मरण म्हणजे केवळ इतिहास नव्हे, तर एक प्रेरणादायी वारसा आहे — स्वराज्याच्या संकल्पनेचा, जो प्रत्येक मराठी मनात जिवंत आहे आणि सदैव राहील.

छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळा ऐतिहासिक पार्श्वभूमी

आदिलशाही व मोगल सत्तेच्या छायेत हिंदू प्रजा असुरक्षित होती. शिवरायांनी हिंदवी स्वराज्य या ध्येयाने स्वसंरक्षित राज्य उभारले आणि रायगड हे राजधानीसाठी निवडले. अष्टप्रधान मंडळ रचून कार्यविभागणी केली; त्यात पंतप्रधान, अमात्य, सुमंत, सरसेनापती, मंत्री, सचिव, पंडितराव, न्यायाधीश यांचा समावेश होता.

छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळ्याचे आयोजन

• स्थळ : रायगड किल्ल्याचा राजदरबार (सिंहासनाची सुवर्ण आसनशृंखला).
• मुहूर्त : ज्येष्ठ शुद्ध त्रयोदशी; सर्व सात पुण्यनद्या (गंगा-यमुना-सिंधू-गोदावरी-नर्मदा-कृष्णा-कावेरी) यांचे पवित्र जल सोन्याच्या कलशातून महाराजांच्या शिरावर पांडित गागा भट्टांनी अभिषेक करून वैदिक मंत्रोच्चार केले.
• सजावट : लाखो दिवे, केशरी पताका, धातूंचे कमानी-तोरण; ४० हत्तींची मिरवणूक व तोफांची सलामी.
• आगंतुक मान्यवर : देशी सरदार, बहादूर खान यांचे दूत, इंग्रज व पोर्तुगीज व्यापारी दूत.
• स्वर्ण मुद्रा : “श्री राजा शिव छत्रपती” अशी नवी मोहर जारी.

छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळा मुख्य विधी

1. अभिषेक-स्नान – सप्तसागर जल.
2. कटक – तिलक – भस्म व केशरी कस्तूरिटिळक.
3. छत्र-छाया व सुवर्णसिंहासनारोहण.
4. जिजामाता चरणस्पर्श – मातृभक्तीचे उदाहरण.
5. लोकाभिषेक – मावळे-शेतकरी-ब्राह्मण यांनी महाराजांवर पुष्पवृष्टी केली.

द्वितीय राज्याभिषेक

राजमाता जिजाबाईंच्या निधनानंतर अपशकुन दूर करण्यासाठी २४ सप्टेंबर १६७४ ला पुनरभिषेक केला गेला.

राज्यकारभार व परिणाम

• अष्टप्रधानांनी प्रशासनिक स्तंभ मजबूत केला.
• किल्ल्यांची सुधारणादाखल रायगड, प्रतापगड, सिंहगड आदींचे बांधकाम-दुरुस्ती.
• व्यापारी करसवलती, समुद्री आरमाराची उभारणी; स्वदेशी बंदर विकास.
• स्वराज्य कल्पनेने पुढे पेशवे, नाना फडणवीस व शेवटी १८५७ च्या स्वातंत्र्य युद्धापर्यंत प्रेरणा दिली.

आधुनिक उत्सव व वारसा

प्रत्येक ६ जून रोजी ‘शिवराज्याभिषेक दिन’ मोठ्या जल्लोषात साजरा होतो. रायगडावर लाखोंचे पायी पदयात्रेचे जथ्थे जातात. स्थानिक शाळांत इतिहासाचे नाट्यप्रयोग, कीर्तन-शिवगर्जना स्पर्धा आयोजित होतात. यावर्षी तिथीप्रमाणे दिनांक बदलताच हिंदू तिथीनुसारही कार्यक्रम होतात.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)

निष्कर्ष

छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक हा केवळ एका राजाचे राज्यारोहण नव्हते, तर दडपलेल्या समाजाच्या स्वातंत्र्य संकल्पनेचा जाहीरनामा होता. रायगडच्या त्या सिंहासनावरून उठलेली स्वराज्याची ज्योत पुढील सहा शतकांपर्यंत भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीला प्रेरणा देत राहिली. आजही ६ जूनचा प्रत्येक सूर्योदय मराठी मनात स्वाभिमानाचे तेज भरतो — हिंदवी स्वराज्याची शपथ नूतनीकरण करण्यास उद्बोधित करतो.